تهیه و تنظیم: مجید افشار و حمیدرضا سعیدی
عضو هیئت علمی و کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی تهران
مقدمه:
برای پرواربندی شترمرغ ابتدا باید جوجه ها را در سن خاصی و از مزرعه شناخته شده خریدرای و تا زمان کشتار پرورش داد. عامل بعدی که در امر پرواربندی اهمیت بسیاری دارد تغذیه می باشد.
هزینه غذا ۶۰% تا ۷۰ % کل هزینه پرورش شترمرغ را تشکیل می دهد بنابراین درک آن در ابتدای آغاز به کار پرورش شترمرغ بسیار مهم است. متاسفانه پرورش دهندگان قدیمی و جدید حداقل آگاهی را از این موضوع دارند. نخست بعد اقتصادی را در نظر می گیریم. هزینه غذا به خودی خود مهم نیست بلکه تفاوت موجود در درآمد پرنده های پروار شده و هزینه تولید آن ها اهمیت دارد. علاوه بر محاسبه هزینه تخم، جوجه، پرنده آماده کشتار که همه فاکتورهای مهمی هستند، محاسبه افزایش در آمد حاصله از تولید بالاتر ( تعداد تخم، تعداد جوجه، کیلوگرم گوشت تولیدی و پوست بزرگتر) نیز اهمیت دارد. بنابراین بسیاری از مردم بدون بررسی قابلیت در تولید گزینه های مختلف و استنتاج از اینکه تغذیه بهتر موجب کاهش ضرر ناشی از عدم باروری، مشکلات جوجه در آوری و تلفات جوجه ها می شود، در ورطه کاهش هزینه های غذا گرفتار می شوند.
یک جیره خوب باید دارای موارد زیر باشد:
علوفه نظیر یونجه برای تأمین فیبر با کیفیت
غلات نظیر ذرت برای تأمین انرژی منبع پروتئینی نظیر سویا ی بدون پوسته
مواد معدنی پر مصرف و کم مصرف
ویتامین ها
سایر افزودنیها نظیر اسیدهای آمینه و مخمر تحقیقات گسترده ای در بعضی کشورها در زمینه اجزای یک جیره خوب انجام شده است. به عنوان مثال برای الیاف یونجه که داری سطوح مختلف پروتئین است، توصیه می شود که یونجه حداقل ۱۸ درصد ترکیب جیره آماده را تشکیل دهد. یونجه مرغوب تر ویژگیهای مطلوب تر زیادی نظیر قابلیت هضم بهتر، ویتامین و مواد معدنی بیشتر دارد. در مورد ذرت، باید بسیار تلاش کنید تا از ذرت دارای ۸ درصد پروتئین استفاده کنید و نه از ذرت ۶ درصد که دارای کیفیت پایینی است. سویا معمولا بین ۴۴ تا ۴۷ در صد پروتئین دارد که سویا با پوسته حاوی ۴۴ در صد پروتئین است. همچنین ما به سویا به عنوان منبع پروتئین نگاه کرده و ۴۷ درصد را توصیه می کنیم. ویتامین ها و مواد معدنی، غنای جیره هستند. در اینجا علاوه بر مقدار، شکل ارائه آن در ترکیب با یکدیگر نیز مهم است تا شترمرغ ها بتوانند حد اکثر استفاده را از آنها ببرند. کلسیمی که به یک شکل خاص وجود دارد ممکن است برای شترمرغ ها غیر قابل هضم بوده و از این رو تعادل آن با فسفر به هم خورده و مشکلات جدیدی ایجاد نماید. در سایه توجه به تغذیه به همراه مدیریت خوب، مدیریت صحیح مزرعه و اصلاح نژاد است که پرنده های آماده کشتار برخلاف معمول تولید ۳۰ – ۲۵ کیلوگرم در استرالیا، در آفریقای جنوبی بیش از ۴۵ کیلوگرم گوشت تولید می کنند.
پرورش جوجه و پرواربندی:
۱- نگهداری جوجه تا ۳ ماهگی روش طبیعی (با مادر یا دایه):
یک مولد آرام و اهلی که تجربه جوجه‌کشی به همراه جثه ای بزرگ دارد اگر پذیرنده جوجه‌های غریبه باشد مناسبترین مورد برای پرورش طبیعی جوجه است. چون به جز ۱۵ الی ۲۰ جوجه خودش، می تواند در ماههای سرد ۱۰ الی ۱۵ و در ماههای گرم تا ۴۰ جوجه دیگر را پرورش دهد. زمان جدا کردن جوجه‌ها از دایه بسته به نظر مزرعه‌دار است. غالبا بعد یک ماه می‌توان آنها را جدا کرد و جوجه‌های جدیدی جایگزین نمود. از آنجا که مولدها هنگام نگهداری از جوجه تخمگذاری ندارند معمولا روش طبیعی مورد توجه مزرعه‌داران واقع نمی‌شود.
روش مصنوعی (بدون مادر): بعد از خشک کردن جوجه‌ها و ضدعفونی کردن ناف، آنها را به سالنی با شرایط زیر منتقل می‌کنند:(با احتیاط و جلوگیری از بروزسرماخوردگی) قسمت مجزا برای جوجه‌های ۱ تا ۷ روزه؛ ۱۰ متر به ازای ۵۰ جوجه(این محل را باید هر روز توسعه داد به گونه ای که بعد از یک ماه هر جوجه ۱ متر جا داشته باشد) دمای هوا وکف؛ ۲۶ درجه ضدعفونی شده کف یکپارچه؛(اگر بتونی است عایق‌بندی شود) هر ۵ جوجه ۱ دانخوری و آبخوری پر؛(نباید طوری باشد که جوجه در آن بیفتد و گیر کند) تهویه مطبوع بدون جریان مستقیم سرد خروجی به سمت بهاربند؛(بعد از ۲ هفته می‌توان در هوای مساعد جوجه‌ها را برای چرا خارج کرد)
عوامل مرگ و میر جوجه‌ها: عوامل قبل از تولد؛ مثل سوء تغذیه مولدها، تازه نبودن تخم، روشهای غلط و بهداشت پایین جوجه‌کشی غذای نامناسب؛ مثل غذای درشت شرایط بد سالن؛ مثل تراکم بالا، گرما و عدم تهویه، سرما و نوسانات شدید دما انگلهای داخلی و خارجی و بیماریها اضطراب؛ تقریبا مهمترین عامل تلفات جوجه است. چون موجب رفتار غیرعادی مثل خوردن پر، علف، چوب، سنگ و.. میشود. مهمترین عامل اضطراب جابجا کردن جوجه‌هاست. از عوامل دیگر می‌توان به گرفتن زیاد جوجه‌ها، سروصدا، جانوران موذی وپرندگان مزاحم، تغییرات شدید خوراک و دما و برنامه‌های روزانه، بیماری و انگل و کافی نبودن محیط تحرک اشاره کرد. چریدن دریونجه‌زار و قراردادن مولدهای حذف شده به عنوان دایه میتواند آرام‌بخش باشد.
۲- نگهداری بعد از ۳ ماهگی: در این هنگام جوجه بحرانها را پشت‌سر گذاشته لکن نباید نکاتی مثل مبارزه با بیماری و انگل، تراکم مناسب و تغذیه صحیح را فراموش کرد. د.کشتار و فرآوری یک کشتارگاه مجهز شترمرغ؛ شامل قسمتهای کشتار، تجزیه، بسته‌بندی گوشت، تونل انجماد، سردخانه، بسته بندی پر و دباغی چرم است که البته کارگاهها و کارخانجات تبدیلی (مثل کارگاه کیف و کفش…و کارخانه ژامبون و کنسرو…)میتواند مکمل خوبی برای آن باشد مشکلات رفتاری مشکلات رفتاری در شترمرغها بیشتر ناشی از ورش باد تند ، تراکم زیاد و دیگر مسایل ناسازگار می باشد .عارضه پرخواری معمولا توسط پرندگان خسته یا در محیط تراکم آغاز میشود. در صورت بروز این عارضه از بین بردن آن بسیار مشکل است . روشهای استفاده ازhubcap (وسیله ای جهت مشغول نمودن شتر مرغها) درجایگاه نگهداری و دیگر اسباب بازیها به حل این مشکل کمک میکند .همچنین جدا سازی پرندگان یا استفاده از جایگاه نگهداری با مساحت بیشتر می تواند مشکل را تا حد زیادی مرتفع نماید.آسمان نگری هم یکی از مشکلات رفتاری است که د رپرندگانی که مدتهای طولانی در محوطه محدود نگهداری شده اند مشاهده میشود . بنظر میرسد این رفتار بیشتر در شرایط آ ب و هوایی شمالی که درطول زمستان جوجه شتر مرغها در داخل جایگاه محدود نگهداری میشود دیده میشود . خارج کردن آنها از جایگاه محدود موجب حل مشکل می شود. جوجه ها به هنگام تولد وزنی در حدود۷۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم دارند. بند ناف توسط آیودین ضدعفونی می گردد. پرورش جوجه پس از خروج از تخم جوجه ها بایستی درحرارت ۳۰ تا ۳۲ درجه سانتی گراد قرار گیرند. بهتر است این حرارت در زیر منبع حرارتی (لامپ هیتر، مادر مصنوعی) برای جوجه مهیا شده و اجازه انتخاب را برای جوجه فراهم آورد. در صورتی که شرایط جوی اجازه دهد می تواند جوجه را ۲۴ ساعت بعداز درآمدن از تخم در فضای آزاد قرارداد. مراقبت از جوجه در سنین اولیه بایستی با دقت انجام شود. بهداشت سالن کاملاً رعایت شده و شب ها شرایط مناسب از نظر دما و تهویه برای جوجه ها فراهم شود. عفونت کیسه زرده از متداول ترین علل مرگ و میر جوجه ها تا سن حدود ۱۴ روزه گی است. این عفونت می تواند از طریق تخم، دستگاه جوجه کشی، بندناف و نیز غذا و خوردن مدفوع(از طریق روده) به کیسه زرده منتقل شود. عدم جذب به موقع کیسه زرده باعث عفونت و مرگ جوجه خواهد شد. هرگونه استرس نیز می تواند شرایط را برای باقی مانده کیسه زرده در بدن جوجه و عفونت آن فراهم نماید. از دیگر علل مرگ و میر در جوجه ها را می تواند عفونت های باکتریایی، اسهال و مشکلات فیزیکی پا نام برد. غذا ۲۴ ساعت بعداز هچ بایستی در اختیار جوجه قرار گیرد. غذا بایستی دارای انرژی و پروتئین بالا و از نظر املاح معدنی وویتامین ها بالانس باشد. چند روزی طول می کشد تا جوجه خوردن آب و غذا را بیاموزد واین مدت زمان کافی را برای جذب کیسه زرده فراهم می نماید. قرار دادن یک جوجه بزرگ تر در میان جوجه های تازه به دنیا آمده عمل آموختن خوردن و آشامیدن را به جوجه ها آسان می سازد. جوجه های مریض و غیرفعال را بایستی سریعاً از سایر پرندگان جدا نموده و در فضای دیگر تحت درمان قرار داد. انباشتگی اجسام خارجی از قبیل سنگ، چوب و ساقه در پیش معده و سنگدان از دیگر عوامل مرگ و میر جوجه ها تا سن چهارماهگی می باشد. هرگونه استرس از قبیل بالانس نبودن جیره (از نظر موادغذایی ، مواد معدنی وویتامینه و غیره) نیز بیماری و عدم آرامش و سلامت پرنده می تواند به این مسأله منجر گردد. بنابراین حتی الامکان سعی شود محیط پرورش جوجه ها عاری از هرگونه اجسام خارجی باشد. واکسیناسیون جوجه ها علیه بیماری نیوکاسل در کشورمان الزامی است. تلفات ناشی از این بیماری توسط بعضی از مزارع در ایران گزارش شده است. جوجه ها به بیماری آنتروتوکسمی نیز حساس هستند. واکسیناسیون جوجه علیه این بیماری توصیه می گردد. این بیماری غیرواگیر بوده و عامل اصلی آن استرس است. (تغییرات جیره حمل و نقل، ترس، تراکم جوجه هاو….) جوجه ها به سرعت رشد کرده و درسن یک ماهگی در حدود ۳ تا ۶ کیلوگرم وزن دارند. با افزایش سن جوجه ها بایستی فضای بیشتری در اختیار آنان قرار داد. گردشگاه جوجه ها بایستی دارای سایبان بوده و خاک بهترین انتخاب به عنوان بستر می باشد. بستر فضای مسقف بهتر است از جنس بتن باشد تا به راحتی بتوان آن را شست وشو داد و ضدعفونی کرد. در بعضی از مزارع از سیستم حرارت زیرزمینی به عنوان منبع حرارت استفاده می نمایند. این مسأله باعث گرمی بستر و آرامش پرنده و نیز کاهش تلفات ناشی از عفونت کیسه زرده خواهد شد. در سن سه ماهگی جوجه ها وزنی بین ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم خواهند داشت.
بعداز سن ۳ ماهگی جوجه ها نسبتاً مقاوم بوده و تلفات کاهش می یابد. بعداز سن ۳ ماهگی بیشتر تلفات ناشی از مسائل فیزیکی است. از سن سه ماهگی تا پایان یکسالگی (زمان کشتار) جوجه ها در فضاهای محصور نگهداری می شوند. معمولاً به ازاء هر پرنده، حداقل ۵۰ متر مربع فضای گردشگاه در اختیار قرار می گیرد. فضای سایبان برای هرپرنده نیز ۵ متر مربع است. بنابراین بعداز سن سه ماهگی پرندگان نیاز به سالن های بسته نخواهند داشت. بعداز سن سه ماهگی پرندگان به سرما و گرما بسیار مقاوم هستند. پرندگانی که به عنوان مولد انتخاب می شوند بعداز سن یکسالگی از جیره های نگهداری استفاده می نمایند. تغذیه در جوجه های شترمرغ تغذیه جوجه شترمرغها مسئله ای بسیار مهم جهت آغاز و تداوم رشدی خوب و موثر است که در دراز مدت می تواند بر روی آینده تولیدی پرندگان نیز بسیار موثر باشد. در طی سه ماه اول، پرورش، جوجه‌ها بسیار حساس بوده و درصد تلفات آنان بیشتر از سنین دیگر می‌باشند. برای به حداقل رساندن تلفات رعایت کامل بهداشت و تغذیه مناسب و دقیق امری ضروری است. برای دستیابی به بازده بیشینه در امر خوراک دهی پرندگان می توان از راه کارهائی ساده استفاده نمود که برخی از آنها عبارتند از:
استفاده از سنگریزه در خوراک: به‌منظور خرد شدن غذا در سنگدان، شترمرغ نیاز به تکه‌های کوچک سنگریزه دارد. تا زمانی‌که جوجه‌ها از طریق گردش و چرا به چنین منابعی دست نیافته‌اند بایستی به غذای آنان سنگریزه اضافه گردد. سنگریزه‌ها بایستی نصف اندازه ناخن انگشت پرنده باشند. برای جوجه‌های تازه متولد شده این اندازه در حد یک دانه برنج است. بعضی از پرورش‌دهندگان، سنگریزه یا ماسه زبر و خشن را بهطور آزاد در اختیار جوجه‌ها قرار میدهند (شن و ماسه باید کاملاً خشک باشد) و بعضی دیگر به‌دلیل ترس از انباشتگی معده یا روده حیوان قویاً این روش را رد می‌نمایند. آنها اضافه نمودن این مواد را به جیره ترجیح میدهند. مقدار اندکی سنگریزه کوچک برای هر جوجه در روز کافی به‌نظر میرسد. البته برخی منابع نیز سنگریزه را فقط بعد از سه هفتگی پیشنهاد می‌کنند. توجه داشته باشید که سنگ‌های صنعتی به‌دلیل امکان بروز یبوست نبایستی مورد استفاده قرار گیرند.
ویتامینها: اضافه نمودن ویتامین‌های محلول به آب آشامیدنی براساس دستورالعمل مصرفی کارخانه در دو تا سه هفته اول پرورش جوجه برای افزایش مقاومت در مقابل بیماریها، توصیه می‌گردد. بسیاری از ویتامینها تاثیرات مستقیم یا غیر مستقیم در رشد و بازده پرندگان دارند. به طور مثال در هنگام بروز استرسهای گوناگون از قبیل استرسهای گرمائی استفاده از ویتامین C می تواند تاثیرات بسیار خوبی در کاهش اینگونه تنشها داشته باشد. خوراندن کود فلورمیکروبی لازم جهت هضم میکروبی در روده کور و بزرگ جوجه در اولین روزهای زندگی شکل می‌گیرد. در حیات وحش این فرآیند با بلعیدن مدفوع والدین به‌عنوان اولین غذا صورت می‌پذیرد. کود حاوی جمعیت باکتری‌های مورد نیاز پرنده است. به این منظور بعضی از پرورش‌دهندگان کود تازه پرندگان بالغ را برای جوجه‌ها توصیه می‌نمایند. البته خطر انتقال انگلهای روده‌ای و عوامل بیماری‌زا به جوجه‌ها وجود دارد (در برخی کشورها خوراندن کود ممنوع است). حداقل برای جلوگیری از انتقال انگل‌ها و عوامل بیماری‌زای خاص شترمرغ، بعضی از پرورش‌دهندگان، کود تازه گاو را پیشنهاد می‌نمایند. این روش مورد بحث بسیار بوده و توسط بعضی از پرورش‌دهندگان رد شده است. در طی روزهای اول زندگی، جوجه‌ها مدفوع خود را می‌خورند که این امر باعث بروز مشکلات بهداشتی فوق‌الاشاره میشود. برای جلوگیری از این خطرات، مدفوع بایستی مرتباً جمع‌آوری گردد.
آب آشامیدنی: به همراه اولین وعده غذا در دو یا سه روزگی، بایستی آب نیز در اختیار جوجه‌ها قرار گیرد. پرندگان بایستی همانند غذا خوردن چگونگی آشامیدن آب را نیز یاد بگیرند. رنگی نمودن آب توسط رنگ‌های خوراکی و یا چسباندن یک عکس رنگی در داخل آبخوری باعث جذب پرندگان می‌گردد. آبخوری‌ها نبایستی در ارتفاع بلند قرار گرفته و باید توسط یک شیء سنگین (مثل یک سنگ) مهار شوند. به ازاء هر سه دانخوری، یک آبخوری در نظر گرفته میشود. جوجه‌ها چه در پناهگاه نگهداری شوند و چه در محوطه باز، آب مصرفی و مدفوع و ادرار آنها بایستی کاملاً کنترل گردد. ادرار طبیعی به رنگ سفید است. انتظار می‌رود جوجه‌های ضعیف آب بیشتری خورده و در نتیجه دچار اسهال شوند. آبخوری‌ها بایستی بهطور روزانه تمیز و با آب تازه پر شوند. جوجه‌ها و پرندگان در حال رشد هرگز نباید آب مانده و گرم استفاده نمایند. اگرچه هیچ‌گونه مدرک علمی در این رابطه وجود ندارد، ولی این مسئله موجب بیماری و تلفات میشود. بنابراین نبایستی آبخوری‌ها در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرند.
تغذیه جوجه‌ها با علوفه: جوجه‌ها به محض عادت به غذاخوردن، به علوفه تازه علاقه پیدا می‌کنند، زیرا علوفه تازه محرک اشتهاء است. لذا علاوه بر غذای آردی بایستی علوفه خرد شده مثل گزنه، شبدر، یونجه و کلم سه تا چهار بار در روز اضافه گردد. به‌دلیل خطر بروز انباشتگی باید توجه داشت که در طی ماه اول فقط از برگ علوفه مصرف شده و از ساقه آنها استفاده نگردد. می‌توان بوته‌ها تازه یونجه یا شبدر را در حدود ارتفاع سر جوجه‌ها آویزان کرد. با خوردن برگ‌ها توسط جوجه‌ها می‌توان بوته عاری از برگ را جمع‌آوری نمود. علوفه مانده و پژمرده نیز سبب مشکلات گوارشی میشود. لذا علوفه سبز را بایستی به مقداری در اختیار جوجه‌ها گذاشت که در عرض دو ساعت خورده شود. چنانچه به‌عللی دسترسی به علوفه سبز ممکن نباشد می‌توان از شبدر و یونجه خشک به‌عنوان جایگزین استفاده نمود. به‌هرحال علوفه خشک یا تازه بایستی به قطعات ریز خرد شوند. اندازه قطعات برای جوجه‌های جوان بایستی در هر صورت همیشه کمتر از طول انگشت کوچک پرنده باشد. مقدار علوفه با افزایش سن جوجه‌ها افزایش می یابد.
نکاتی در مورد ساخت دان جوجه شترمرغ: علاوه‌بر خود جیره، مقادیر کمی علوفه سبز خرد شده برای تحریک اشتهاء و تأمین ویتامینها و پروتئین‌ها اضافه می‌گردد. اضافه کردن تکه‌های هویج و بالاخره تکه‌های ریز تخم‌مرغ کاملاً جوشیده و سفت شده به غذای خشک در دو هفته اول مفید بوده است. در میان غذاهای آماده تجاری برای سایر گونه‌های حیوانی، غذای آغازین جوجه بوقلمون و جوجه مرغ به‌شرطی‌که داری داروهای ضدکوکسیدیوز یونوفور نباشد برای جوجه شترمرغها مناسب است. به‌دلیل کم بودن الیاف خام و به‌منظور بهبود بخشیدن به ساختار دان آغازین ماکیان که اغلب به‌دلیل ریزی بیش از حد برای جوجه شترمرغ مناسب نمی‌باشد باید بین (بسته به سن جوجه) یونجه یا شبدر ریزه شده به غذای آنان اضافه شود. همچنین به‌دلیل ناکافی بودن کلسیم و فسفر این جیره‌ها افزودن فسفات کلسیم، یا پودر استخوان یا خرده صدف و یا سنگریزه‌های آهکی توصیه می‌گردد.
روش غذادهی: درست قبل از اینکه جوجه شترمرغ پوسته تخم را بشکند کیسه زرده را از طریق ناف به محوطه شکمی جذب میکند. وزن زرده ممکن است تا حدود یک سوم وزن زمان هیچ جوجه باشد. کیسه زده به‌عنوان یک منبع غذائی باعث می‌گردد که جوجه‌ها چند روز اول زندگی را بدون غذا و مایعات زندگی کرده و نیازی به غذای کمکی نداشته باشند. بنابراین کاهش وزن بدن در طی روزهای اولیه طبیعی است. علی‌رغم این حقیقت جوجه‌ها بایستی به‌محض سرپاشدن یعنی در یک یا دو روزگی به غذا و آب دسترسی داشته باشند. جوجه شترمرغها مجبور هستند غذا خوردن را یاد بگیرند. البته آنها بهطور غریزی به جستجوی غذا می‌روند ولی قادر به تشخیص غذا در دانخوری‌ها نمی‌باشند. در صورت عدم مراقبت کافی احتمال تلف شدن جوجه‌ها در اثر گرسنگی و یا بلعیدن اشیاء و در نتیجه انباشتگی معده یا روده وجود دارد. بدین‌منظور بهتر است جوجه‌ها برروی بستر سیمانی، حصیر پلاستیکی یا گونی پرورش داده شوند. کف و مواد بستر به‌کار رفته بایستی مرتباً تمیز و شسته شوند. برای عادت دادن جوجه‌ها به غذای موجود در دانخوری بایستی گردشگاه آنان کوچک در نظر گرفته شود . دانخوری‌ها بایستی در تمامی نقاط سالن وجود داشته باشند تا غذا به‌راحتی در دسترس جوجه‌ها قرار گیرد. همچنین می‌توان در روزهای اول غذا را در دانخوری‌های طویل ناودانی یا برروی پارچه‌های کتانی، کنفی (بدون نخ‌های اضافی) یا گونی خالی پاشید. به‌دلیل کنجکاوی جوجه شترمرغها، تمایل آنان به غذا با انگشت کشیدن به غذا برانگیخته میشود. برای تحریک بینائی جوجه برای غذا خوردن، افزودن یا مخلوط کردن علوفه سبز خرد شده (برگ کلم، کاهو و یونجه) و نیز قطعات هویج و تخم‌مرغ کاملاً جوشیده و سفت شده (به همراه پوسته) به جیره خشک مؤثر است. حتی سبز کردن رنگ غذا نیز موجب تحریک جوجه‌ها می‌گردد. بعضی از پرورش‌دهندگان به‌منظور آموختن طرز غذا خوردن یک یا چند جوجه بزرگتر را به همراه جوجه‌های جوان نگه می‌دارند. جوجه‌های جوان غذای آردی را به غذای پلت ترجیح میدهند. عموماً پرندگان غذای مرطوب به آسانی از غذای خشک دوست دارند. بایستی به این نکته توجه نمود که غذای مرطوب آسان‌تر فاسد شده و در نتیجه باعث سود هضم در جوجه‌ها می‌گردد. دانخوری‌ها بایستی بهطور روزانه تمیز و غذای باقی‌مانده در آنها خارج شده و برای تغذیه پرندگان بزرگتر استفاده گردد. بعد از اولین نوبت تغذیه، مدفوع جوجه بایستی به مدت چند روز به‌دقت کنترل شود. در صورت مشاهده اولین علائم اسهال بایستی به آب آشامیدنی یا غذای آنها آنتی‌بیوتیک اضافه گردد. به‌دلیل استفاده از ذخیره زرده، مصرف دان در طی ده روز اول زندگی جوجه‌ها کم میباشد.
برخلاف روش قبلی یعنی تغذیه آزاد، در حال حاضر تغذیه محدود مورد بحث است. التهاب کیسه زرده معمول‌ترین علت مرگ و میر جوجه‌ها محسوب می‌گردد. به‌وسیله محدودیت غذائی جوجه‌ها در روزهای اول زندگی می‌توان جذب زرده را تسریع بخشید. این مقدار بایستی به‌تدریج و همگام با افزایش رشد جوجه‌ها و سلامت آنان افزایش یابد. تعداد دفعات غذادهی در روز را دوبار پیشنهاد میشود. برگ‌های خرد شده گزنه‌ها بدون هیچ‌گونه محدودیتی به‌عنوان مکمل غذائی پیشنهاد میشود. به‌دلیل عدم فعالیت جوجه‌ها در شب نیازی به تغذیه شبانه نیست. به‌منظور تشخیص سریع هرگونه انحراف از رشد طبیعی، مصرف غذا و رشد پرنده بایستی بهطور مداوم مورد پایش قرار گیرد. افزایش وزن اضافی از طریق کاهش میزان غذا یا افزایش درصد فیبرخام جیره جبران می‌گردد. گردش و چرا از سن دو تا سه هفتگی چرا در یک مزرعه یونجه یا شبدر یک جایگزین مطمئن برای علوفه تازه خواهد بود. برای جلوگیری از مصرف بیش از حد ساقه و اشیاء غیرقابل هضم و در نتیجه خطر یبوست بایستی به نکات زیر توجه نمود:
در تغذیه شترمرغها بایستی به میزان علوفه ، کاه ، مواد فیبری ، شن، سنگریزه و خوردن اشیاء خارجی توجه نموده وآنها راتحت کنترل در آورد . پیچ خوردگی پیچ خوردگی روده ها در شتر مرغ ملاحظه شده است اما در شتر مرغهای جوان ۱۲- ۴ ماهه نادر است . این عارضه بدنبال تغییرات ناگهانی در جیره غذایی و خوردن مقادیر زیاد فیبر رخ میدهد . راشیتیسم این عارضه عمدتا در سنین ۱تا ۴ ماهگی دیده میشود ، کمبود کلسیم ، ویتامین D کمبود یا فقدان فسفر و یا مقادیر بالای کلسیم در جیره غذایی شتر مرغها میتواند موجب بروز این عارضه شود . در جیره های کنستانتره ای که ۳تا ۴ درصد کلسیم دارند جذب فسفر مختل شده این عارضه در پرنده ایجاد شود . همچنین اسهال مداوم میتواند موجب کاهش جذب املاح و ویتامینها گردد .لذا بدنبال آن میتوانداین عارضه ملاحظه شود. متفرقه : پاهای باز ( سندرم پاکمانی ) این عارضه در دو هفته اول زندگی جوجه شتر مرغها دیده میشودکه نشا ن دهنده میزان رطوبت بالا در گرمخانه میباشد . جوجه شترمرغهای مرطوب و ادماتوز این عارضه را در دو روز اول زندگی خود نشان میدهند.